ERZURUM TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

BİLİMSEL ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ YÖNERGESİ

BİRİNCİ BÖLÜM

AMAÇ, KAPSAM, DAYANAK VE TANIMLAR

Amaç

Madde 1–(1) Bu Yönergenin amacı;  Erzurum Teknik Üniversitesi bünyesinde gerçekleştirilen araştırma, çalışma, yayın, eğitim-öğretim faaliyetlerinde ve yapılacak etkinliklerde etik ilkelere uyumun sağlanması ve aykırı uygulamaların değerlendirilmesi, mevcut ilke ve kurallar çerçevesinde görüş bildirilmesi, gerektiğinde yeni ilke ve kurallar düzenlenmesi için Erzurum Teknik Üniversitesi Etik Kurulunun oluşumu, yetki ve sorumlulukları ile çalışma esaslarını düzenlemektir.

Kapsam

Madde 2–(1)  Bu Yönerge;

a) Üniversite mensuplarınca yapılan her türlü bilimsel araştırma ve çalışmalar, lisansüstü eğitim sırasında yapılan tezler, üniversite fonlarınca desteklenen ve üniversiteye bağlı birimlerde yürütülen bilimsel araştırma ve geliştirme projeleri, üniversite bünyesinde gerçekleştirilen bilimsel toplantı ve etkinlikler ile ilgili araştırma etiği konularını,

b) Üniversite mensuplarınca hazırlanan yurt içi ve yurt dışı kökenli olmak üzere yazılı, basılı ve elektronik ortamda yayımlanan ya da yayımlanmak üzere gönderilen kitap, broşür, araştırma, derleme yazı, editöre mektup, vaka sunumu, rapor, tez, projelerden üretilmiş bilimsel yayınlar, kongre, sempozyum gibi bilimsel etkinliklerde sunulan bildiriler ile ilgili bilimsel etik sorunlarını,

c) a ve b bentlerinde belirtilenler dışında olmakla birlikte, Üniversiteyi ilgilendiren diğer yayın etiği ihlallerine yönelik değerlendirmelerde kullanılacak tanım ve yöntemlerin belirlenmesini,

d) Üniversitemiz fakülte, enstitü ve merkezlerde veya bu birimler dışında üniversitemiz mensupları tarafından insan katılımcılarla yürütülecek her türlü anket, gözlem, girişimsel olmayan ve insan katılımcıların dâhil olduğu deneysel ve yarı deneysel çalışmalar, arşiv çalışmaları, bilgisayar ortamında test, mülakat, ses/video kaydı ile toplanacak olan verilerin kullanılacağı bilimsel araştırmalar ile ilgili araştırma etiği konularını ve Sağlık Bilimleri açısından, girişimsel olmayan aşağıdaki konuları;

- Anket çalışmalarını,

- Dosya ve görüntü kayıtları kullanılarak yapılan retrospektif arşiv taramaları ve benzeri gözlemsel çalışmaları,

- Kan, idrar, doku, görüntü gibi biyokimya, mikrobiyoloji, patoloji ve radyoloji koleksiyon materyalleriyle yapılacak çalışmaları,

- Rutin tetkik ve tedavi işlemleri sırasında elde edilmiş materyallerle yapılacak çalışmaları,

- Hücre ve doku kültürü çalışmalarını,

- Egzersiz gibi vücut fizyolojisi ile ilgili araştırmaları,

- Antropometrik ölçümlere dayalı olarak yapılan çalışmaları,

- Yaşam alışkanlıklarını değerlendirme çalışmalarını,

- İnsana bir hekimin doğrudan müdahalesini gerektirmeden yapılacak tüm araştırmaları,

 e) Biyomedikal veya diğer araştırmalarda kullanılacak deneklerde ve ekoloji ile ilgili çalışmalarda yapılan etik ihlallerini,

f) Üniversite ve diğer kurum ve kuruluşların desteğinden yararlanmakta olan ya da yararlanmak üzere başvuran Üniversite mensuplarının kuruluşlarla ilgili akademik etik konularının değerlendirilmesi işlemlerini,

g) Üniversitenin paydaşları ve üniversitenin farklı birimleri, çalışanları arasındaki ilişkileri ile ilgili etik konuları,

h) Üniversitede eğitim-öğretim süreçlerinde ortaya çıkan etik konuları,

ı) Üniversitenin topluma hizmet sürecinde ortaya çıkan etik konuları,

i) Etik Kurulun yapısını, görevlerini ve çalışma biçimini,

j) Etik Kurula başvuru ve ilgili değerlendirme süreçlerine ilişkin konuları,

kapsar.

(2) Üniversite dışından veya kamu kuruluşlarından destek alınarak yapılacak araştırmaları; başvuran araştırmacının mensubu olduğu kurum ve kuruluşta Etik Kurul bulunmaması koşuluyla değerlendirilebilir.

Dayanak

Madde 3–(1) Bu Yönerge; 2547 sayılı Kanun'un 24. 42. ve 65. maddelerine ve 10.11. 2016 tarihli Yüksek Öğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi hükümlerine dayanarak hazırlanmıştır.

       Tanımlar

      Madde 4– (1) Bu Yönergede yer verilen terimlerden;

a) Başkan: Erzurum Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulu başkanını,

b) Bilim Alanı: Sağlık, Fen ve Sosyal Bilimleri,

c) Birim: 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununda tanımlanan Erzurum Teknik Üniversitesi’ne bağlı tüm akademik ve idari birimleri,

ç) Denek: Üzerinde araştırma, inceleme, deney veya değerlendirme yapılan canlı varlıkları,

d) Etik Kurul: Erzurum Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulunu,

e)Paydaşlar: Üniversitenin görevleri ve faaliyetleri bakımından kurumla bağlantıda bulunan gerçek ve tüzel kişileri,

f) Rektör: Erzurum Teknik Üniversitesi Rektörü'nü,

g) Rektörlük: Erzurum Teknik Üniversitesi Rektörlüğünü,

ğ) Sekreterya: Erzurum Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulu Sekreteryasını,

h) Üniversite Mensupları: Erzurum Teknik Üniversitesi akademik ve idari personeli ile Yönerge konularıyla sınırlı olarak öğrencilerini,

ı) Üniversite Senatosu: Erzurum Teknik Üniversitesi Senatosunu,

i) Üniversite Yönetim Kurulu: Erzurum Teknik Üniversitesi Yönetim Kurulunu,

j)  Üniversite: Erzurum Teknik Üniversitesini,

k) Üye: Erzurum Teknik Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurulu üyesini,

ifade eder.

İKİNCİ BÖLÜM

ETİK KURULUN YAPISI, GÖREV VE YETKİLERİ

Etik Kurul ve Alt Kurulların Oluşumu

Üyelerin Görev Süreleri

Madde 7–(1)  Etik Kurul üyelerinin görev süresi 2 (iki) yıldır. Görev süresi dolan üye, aynı usulle yeniden seçilebilir. Görev süresi dolmadan boşalan üyelik görevini, yerine geçtiği kişinin süresini tamamlamak üzere, aynı bilim alanında seçilen üye üstlenir.

Üyeliği Sona Erdiren Hâller

Madde 8–(1)  Üyenin;

a) Görev süresinin tamamlanması,

b) Yazılı istifa beyanı,

c) Yurt dışı görevi, sağlık sorunu gibi gerekçelerle kesintisiz bir şekilde 6 (altı) ayı aşan bir süreyle etik kurul toplantılarına katılamayacağının anlaşılması,

d) Bir takvim yılı içinde izinsiz ve mazeretsiz olarak birbirini izleyen üç toplantıya katılmaması,

e) Belirlenen kurul üyesinin etik ihlalinde bulunduğuna dair kesinleşmiş bir adli veya idari karar veya ispatlanmış bir ihlalin tespiti ile etik kurallara aykırı davranıldığının sabit olması veya disiplin cezası alması hâlinde Etik Kurul üyelik görevi, bu konudaki Rektör kararının ilgiliye tebliği ile sona erer.

            (2) Etik Kurul üyeliğinden istifa eden ya da üyeliği sona eren üyenin yerine Rektör tarafından, üyenin kalan görev süresini tamamlamak üzere, yeni bir üye seçilir.  

Etik Kurulun Yapısı

Madde 9–(1)  Etik Kurul başkanının yokluğunda, başkan yardımcısı Etik Kurula başkanlık eder. Herhangi bir nedenle üye sıfatını kaybeden başkanın görevini, yeni başkanın Rektör tarafından atanacağı ilk kurul toplantısına kadar başkan yardımcısı yürütür. Bu suretle göreve gelen başkan, selefinin görev süresini tamamlar.

Etik Kurul Sekreteryası ve Yazı İşleri

Madde 10–(1) Etik Kurulun sekreterya ve yazı işleri, Üniversite Hukuk Müşavirliği tarafından yürütülür.

Uzman, Bilirkişi ve Komisyonlar

Madde 11–(1)  Gerekli görülmesi hâlinde Etik Kurul, bağımsız uzman ve bilirkişi görüşlerinden yararlanabileceği gibi, uzmanlardan oluşan komisyonlar da kurabilir.

(2) Yapılan incelemelerde bilirkişi ve uzman olarak aşağıdaki kişiler görevlendirilemez:

- İlgilinin lisansüstü tez danışmanları ve doçentlik jürilerinde görev almış öğretim üyeleri,

-  İlgilinin kendi üniversitesinde görev yapan öğretim üyeleri,

- İlgilinin eşi ve üçüncü dereceye kadar (üçüncü derece dâhil) kan veya sıhri hısımları,

- İlgili ile aralarında husumet bulunan kişiler.

(3) Görüşüne başvurulan uzmanlar, bilirkişi ya da oluşturulan uzman komisyonu, ilgili dosya hakkında hazırladıkları raporu öngörülen sürede Etik Kurula sunar.

Etik Kurulun Görev ve Yetkileri

Madde 12–(1)  Etik Kurulun başlıca görev ve yetkileri şunlardır:

a) Erzurum Teknik Üniversitesi mensuplarının projeleriyle ilgili olarak yapılacak araştırmalar için değerlendirme sürecinde etik kuralları ihlal edip etmediğine dair görüş bildirmek, etik ihlal iddialarını incelemek; inceleme kapsamında Rektörlük aracılığıyla gerektiğinde bilirkişi veya uzman görüşü almak, ilgili kişi ve kurumlarla yazışmalar yapmak, bilgi istemek ve inceleme kapsamında gerekli diğer işlemleri yapmak.

b) Etik ilkeler konusunda Üniversite mensuplarını bilgilendirmek, gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturmak.

c) Etik değerlerin ön plana çıkarılması, etik bilincin artırılması ve etik yaşam kültürünün kurumsallaşması, akademik, araştırma ve yayın etiği konularında muhtemel etik dışı eylemleri ortadan kaldırmak için, ilgili birim ya da kurum ve kuruluşlar ile işbirliği yaparak eğitici faaliyetler düzenlenmesini sağlamak üzere Üniversiteye önerilerde bulunmak, etik konusuyla ilgili bilimsel araştırma ve yayın yapılmasını teşvik etmek.

ç) Yönerge kapsamına giren her türlü etik sorunun tanımlanması ve çözümüne yönelik çalışmalar yapmak veya yaptırmak, karar almak, görüş bildirmek.

d) Etik kurallara aykırılığa yönelik somut iddiaları incelemek.

e) Somut olayların incelenmesi için komisyonlar kurmak, bilirkişi ya da uzman görüşüne başvurmak.

f) İnceleme sonucunda alınan kararları Rektör’e sunmak.

g) Uzman komisyonlarda görev alacak kişilere eğitim sağlamak.

ğ) Yıllık raporlar hazırlayarak Rektörlüğe sunmak.

h) Hakkında değerlendirme yaptığı, karar aldığı ve görüş oluşturduğu etik konular ve sorunlarda tam bir gizlilik içinde çalışmak.

Etik Kurulların Toplantı Usul ve Esasları

Madde 13–(1)  Etik Kurul, ihtiyaç duyulduğunda veya başkanın gündemli çağrısı üzerine üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanır. Toplantı günü, saati ve gündemi toplantıdan en az gün 3 (üç) gün önce üyelere yazılı olarak bildirilir. Gerekli görülürse toplantı sırasında üyelere ek gündem verilir. Başkanın katılmadığı toplantılarda başkan yardımcısı Etik Kurul toplantısına başkanlık eder.

(2) İncelenen araştırmayla ilişkisi bulunan veya araştırmada görevi olan Etik Kurul üyesi, bu araştırmanın Etik Kuruldaki tartışmalarına ve oylamasına katılamaz, Etik Kurul kararını imzalayamaz.

(3) Bilimsel araştırma ve yayın etiği kurulları üyeleri kendileriyle, kendilerinin daha önce birlikte çalışma yaptıkları kişilerle ve etik ihlalde bulunduğunu iddia ettikleri kişilerle ilgili etik ihlal iddialarının görüşüldüğü toplantılara katılamazlar.

(4) Kurulun karar yeter sayısı, üye tam sayısının salt çoğunluğudur. Oylamada hiçbir üye çekimser oy kullanamaz. Eşitlik hâlinde başkanın oyu esas alınır. Alınan karar gerekçeleri ile birlikte yazılarak toplantıya katılan üyelerin tamamı tarafından imzalanır. Karşı oy kullanan üyeler yazılı gerekçelerini karara ekleyebilirler.

(5) Toplantı kapalı usulde yapılır. Üyeler, inceleme konusunu, dosyaların içeriğini Kurul toplantısı dışında başkaları ile tartışamaz ve dosyaların içeriği hakkında bilgi veremez.

(6) Kurul, çalışmalarını bizzat yürütür.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KURULA BAŞVURU VE İNCELEME

Başvuru ve Kurulun Çalışma Esasları

Madde 14-(1)  Etik incelemesi için yapılan başvurular Etik Kurul Başkanlığına yapılır.

a) Etik Kurula yapılacak başvurularda ilgili mevzuata uyulması, başvuru dilekçesinin ve gerekli tüm formların düzenlenmesi gerekmektedir. İlgili formlar düzenlenmeden yapılan başvurular incelemeye alınmaz.

b)Etik Kurula yapılacak başvurular, başvuru formunda belirtilen sıralamaya uygun, bölüm başlıkları ayraçlarla belirtilmiş olarak sunulmalıdır.

c) Etik Kurulun inceleme süreci içerisinde ek bilgi ve açıklamalara gereksinim duyulması hâlinde, gerekli olan tüm istekler tek seferde başvuru sahibine iletilir; istenilen bilgi ve belgeler en geç 3 (üç) gün içerisinde Etik Kurula sunulmalıdır, bilgi ve belgeler Etik Kurula sunuluncaya kadar inceleme süreci durdurulur.

ç) Toplantılar, gerekli durumlarda değişiklik yapılması kaydıyla, önceden Etik Kurul sekretaryası tarafından programlanmış ve başvuru tarih sırası göz önünde tutularak hazırlanan gündemi takip eder.

d) Gerektiğinde başvuru sahibi veya araştırmacı, Etik Kurul toplantısına, başvuru hakkında bilgi almak amacıyla davet edilir.

e) Gündeme, toplantı tarihinden en az 10 (on) iş günü öncesinde yapılan başvurular dâhil olmak üzere, mevcut başvurular alınır. Ancak toplantıda değerlendirilemeyen başvurular bir sonraki gündemde öncelikli olarak değerlendirilmelidir.

(2) Etik ihlal iddiası içeren başvurular Rektörlük makamına yapılır. Başvurular şahsen, posta yoluyla ıslak imzalı veya elektronik imzalı dilekçe ile gizlilik ibaresi eklenerek yapılır.

a) Başvuru dilekçesinde, başvuruyu yapan kişinin adı, soyadı, yerleşim yeri, iş adresi, varsa diğer iletişim bilgileri ve T.C. kimlik numarası ile imzası bulunur. Anılan bilgileri içermeyen, sahte kimlik bilgileri ile yapılan başvurular incelemeye alınmaz.

b) Dilekçenin okunaklı ve anlaşılır olması yeterlidir. Başvurunun Etik Kurul kayıtlarına geçtiği tarih, başvuru tarihi olarak kabul edilir.

c) Dilekçede, etik ilkeye aykırı davranış iddiasına ilişkin bilgiler açık ve ayrıntılı olarak belirtilir. İddia; kişi, zaman ve yer belirtilerek somutlaştırılır. Elde bulundurulan her türlü belge dilekçeye eklenir; tanık ve diğer delillere işaret edilir.

d) Başvuranın kimlik bilgileri Etik Kurul üyeleri dışında gizli tutulur.

e) Daha önce Etik Kurul tarafından incelenip karara bağlanmış bir ihlal başvurusu hakkında yeni kanıtlar gösterilmedikçe yeniden başvuru ve inceleme yapılamaz.

(3) Başkan, yapılan tüm başvuruları, değerlendirilmek üzere, Etik Kurulun yapacağı ilk toplantının gündemine alır.

(4) Başvuruların kabulü ve değerlendirmeye alınma yetkisi münhasıran Etik Kurula aittir. Başvuru koşullarına uygun olmayan evrak değerlendirmeye alınmaz. Usulüne uygun olmadığı için incelemeye alınmayan başvurular, başvuru sahibine yazılı olarak bildirilir.

Raportöre Tevdi

Madde 15-(1) Etik Kurul, her başvuru için ayrı dosya açar, hakkında inceleme kararı verilen her dosya için üyelerin görüşleri doğrultusunda Başkan bir üyeyi Raportör olarak görevlendirir.

a) Belirli bir dosyanın etik açıdan incelenmesiyle görevlendirilen raportör, gerekçelerini yazılı olarak bildirmek suretiyle bu görevinden çekilebilir.

b) Raportör, Etik Kurul Sekreteryası aracılığıyla Üniversite mensuplarından dosyayla ilgili doğrudan yazılı bilgi alabilir. Bu bilgi ve belgeler Etik Kurul inceleme dosyasında saklanır.

c) Raportör 10 (on) gün içerisinde incelemesini tamamlayarak yorum ve önerisini de içeren yazılı raporu Etik Kurula sunar.

Etik Kurulda Başvurunun Değerlendirmesi  

Madde 16–(1)  Etik Kurul, etik açıdan inceleme için yapılan başvurularda ilgili mevzuatta belirtilen hususlara ek olarak aşağıdaki noktaları göz önünde bulundurmalıdır:

a) Sunulan bilginin yeterliliği ve bu bilginin araştırma sırasında ortaya çıkan etik sorulara yanıt verebilirliği,

b) Araştırmanın hedeflerine ilişkin olarak araştırma protokolünün/planının ve veri toplama formları ile örneklem büyüklüğünün uygunluğu,

c) İstatistiksel analiz ve bilimsel etkililik, yani en küçük muhtemel gönüllü maruziyeti ile sağlam sonuçlara varma potansiyeli ve gönüllü veya diğer kişiler için beklenen faydalar karşısında öngörülebilir risklerin ve sıkıntıların kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi,

ç) Araştırmanın bilimsel izleminin yeterliliği,

d) Gönüllülere ve gerekirse kanuni temsilcilerine araştırma ile ilgili verilmesi gereken yazılı ve sözlü bilginin yeterliliği, eksiksizliği ve anlaşılabilirliği,

e) Gönüllülere ait kişisel bilgilerin gizliliği ve korunmasını sağlamaya yönelik önlemler,

f) Varsa, gönüllüler için yapılacak olan ödemeler.

(2) Etik ihlal başvurusunun konusu ve şekli;

a) Etik ihlal iddiası içeren şikâyet ve ihbar dilekçelerinde, kişilerin doçentlik başvuru sürecinin de devam ettiğinin belirtilmesi durumunda hakkında etik ihlal iddiası bulunan kişinin devam eden doçentlik başvurusunun bulunup bulunmadığı Etik Kurul tarafından Üniversitelerarası Kurul Başkanlığına sorulur. Doçentlik başvurusunun bulunduğunun bildirilmesi durumunda iddialar ile ilgili tüm bilgi ve belgeler Üniversitelerarası Kurul Başkanlığına gönderilir.

b) Etik ihlal iddiası sebebiyle hakkında inceleme başlatılan kişilerden, iddialara ilişkin olarak gerekli belgelerle birlikte savunma talep yazısı kendilerine ulaştığı tarihten itibaren 15 (on beş) gün içerisinde yazılı savunmaları istenir. İlgili kişiler bu süre içinde savunmalarını vermedikleri takdirde, savunma istem yazısında belirtmek şartıyla kurul, diğer bilgi ve kanıtlara dayalı olarak karar verebilir. Hakkında inceleme başlatılanlar, yazılı savunmalarını sunmak üzere iddiaları içeren evrakların bir örneğinin kendilerine verilmesini talep etmeleri hâlinde, incelemeyi yürüten ilgili kurulca savunma istenmesi yönünde bir karar alınmaksızın doğrudan yazılı savunmalarını sunabilirler. Ancak bu hâlde bu kişilerden yeniden yazılı savunma istenmeden de incelemeye devam edilebilmesi için, iddiaları içeren evrakların teslimine ilişkin tutanakta, teslim tarihinden itibaren 15 (on beş) gün içerisinde savunmasını vermedikleri takdirde diğer bilgi ve kanıtlara dayalı olarak karar verileceğinin açıkça belirtilmesi şarttır.

c) Etik Kurul, ayrıca, gerekli gördüğü durumlarda ilgili kişileri, toplantıda dinlemek üzere davet de edebilir. Kişilerin bu daveti kabul etmesi durumunda yapılan oturumda yalnız davetlilere yönelik sorular sorulur ve yanıtlar kaydedilir.

(3) Etik Kurul, dosyayı uzman veya bilirkişilere gönderebilir. Uzman ve bilirkişiler yaptıkları incelemeyle ilgili edindikleri bilgi ve belgeleri Rektör’ün onayı olmaksızın Etik Kurul üyeleri dışındaki şahıslara açıklayamazlar.

(4) İlgilinin çalıştığı bilim alanında öğretim üyesi bulunmaması hâlinde, en yakın bilim alanında çalışan öğretim üyeleri arasından bilirkişi görevlendirilebilir. Ayrıca başvurunun hukuki anlam ve kapsamına ilişkin olarak bir hukukçu bilirkişi de görevlendirilebilir. Birden fazla bilirkişi atanması hâlinde her bilirkişi ayrı rapor tanzim eder.

(5) Uzman ve bilirkişiler dosya kendilerine ulaştığı andan itibaren en geç 1 (bir) ay içerisinde konuya ilişkin raporunu kendisine gönderilen örneğe uygun olarak hazırlayıp gönderirler. Bu süre bir defaya mahsus olmak üzere en çok 15 (on beş) gün uzatılabilir.

(6) Bilimsel araştırma ve yayın etiği kurullarının inceleme sürecinde diğer kurum ve kuruluşlarla her türlü yazışmalar Rektörlük aracılığıyla yapılır.

(7) Etik Kurul incelemesini en geç 60 (altmış) gün içerisinde tamamlar ve nihai raporunu hazırlar. Bu süre, başvurunun kayda alındığı tarihte başlar. Gerek görülmesi hâlinde Etik Kurul bu süreyi bir defaya mahsus olmak üzere en fazla üç ay daha uzatabileceği gibi, ihlal başvurularının incelenmesini üç ay süreyle erteleyebilir.

(8) Alınacak kararlar, tartışmaya açıldıktan sonra oylanır, Etik Kurul üyelerince imzalanır ve Rektörlüğe sunulur.

Etik İhlali Kararı

Madde 17–(1)   Bilimsel araştırma ve yayın etiği kurulunca etik ihlal hakkında alınan nihai karar inceleme raporu niteliğinde olup bu kararlar Rektörlüğe sunulur. Etik ihlal saptanan kişilerle ilgili Kurulca önerilen yaptırımlar konusunda, Üniversite Yönetim Kurulu karar verir, gerekirse adli ve idari işlemler başlatılır.

(2) Rektörlük, etik ihlal iddiasında bulunan kişi ve kuruluşlara başvuruları ile ilgili olarak alınan kararlar hakkında bilgi verir.

(3) Etik Kurul, herhangi bir şekilde bilgi sahibi olduğu ve görev alanı içerisinde bulunan bir etik ihlale yönelik resen inceleme de başlatabilir.

(4) Başka kuruluşlarca yapılmış ya da yapılmakta olan inceleme ve soruşturmalar bu Yönerge kapsamında yapılacak etik ihlal incelemelerinde etkili olmaz.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TEMEL ETİK İLKELERİ, ETİĞE AYKIRI DAVRANIŞLAR

Üniversitenin Temel Etik İlke ve Değerleri

Madde  18–(1)  Erzurum Teknik Üniversitesinin  bilim  etiği  anlayışının temelinde  akademik özgürlük,  erdemlilik,  dürüstlük,  güvenilirlik,  özeleştiri,  nesnellik,  açıklık,  bilimsel  kuşkuculuk, bilimsel araştırma disiplinine bağlılık, özgün ve yaratıcı düşünce gibi değerler ve ilkeler yer alır.

Araştırma Etiğine İlişkin Temel İlkeler

Madde 19–(1) Verilerin değerlendirilmesinde,  yorumunda ve  kuramsal  sonuçların  elde edilmesinde bilimsel yöntemlerin dışına çıkılamaz ve sonuçlar saptırılamaz. Elde edilmemiş sonuçlar araştırma sonuçları gibi gösterilemez.

(2) Araştırma ve deneylerin, insan ve hayvan sağlığına ve ekolojik dengeye zarar vermemesi temel ilkedir.

(3) Sosyal ve beşeri bilimlerde yapılacak anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların rızası alınır. Araştırma, bir kurumda yapılacaksa katılımcıların rızasından sonra bağlı bulundukları kurumun izni alınır.

(4) Çalışmalara başlanılmadan önce gerekli izinler yetkili birimlerden yazılı olarak alınır. Bu çerçevede uluslararası beyanname hükümleri ve Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuat hükümleri göz önünde bulundurulur.

(5) Araştırmacılar  ve  yetkililer,  yapılan  bilimsel  araştırma  ile  ilgili  olarak  olası  zararlı uygulamalar konusunda toplumu ve ilgilileri bilgilendirmek ve uyarmakla yükümlüdür.

(6) Araştırmacılar, kendi vicdanî kanaatlerine göre zararlı sonuçlara ve/veya onaylamadıkları uygulamalara yol açabilecek araştırmalara katılmama hakkına sahiptir.

(7) Yapılacak çalışmalarda, diğer kişi ve kurumlardan temin edilen veri ve bilgilerin gizliliğine dikkat edilerek sunulan bu veri ve bilgiler izin verildiği ölçüde kullanılmalı, üçüncü şahıslarla paylaşılmamalıdır.

 (8)Bilimsel araştırma için sağlanan imkân ve kaynakların, doğru ve amaca uygun kullanım ve dağıtımı esastır.

Yayın Etiğine İlişkin Temel İlkeler

Madde 20–(1)  Bilimsel  araştırmanın  tasarlanması,  planlanması,  yürütülmesi  ve  yayına  hazırlanması aşamalarında etkin olarak katkıda bulunmamış kişiler, yazar isimleri arasına katılmaz.

(2) Bilimsel  yayınlarda  daha  önce  yayımlanmış  veya  yayımlanmamış  bir  çalışmadan yararlanırken, bilimsel yayın kurallarına uygun olarak kaynak gösterilir. Henüz sunulmamış çalışmalar veya savunularak kabul edilmemiş tezler, sahibinin izni olmadan kaynak olarak kullanılamaz. Evrensel olarak  tanınan  bilim  kuramları,  matematik  teoremleri  ve  ispatları  gibi  önermeler dışında  hiçbir çalışmanın tümü veya bir bölümü, izin alınmadan ve/veya asıl kaynak gösterilmeden çeviri veya özgün şekliyle yayımlanamaz.

Akademik Etiğe İlişkin Temel İlkeler

Madde 21–(1)  Akademik  yaşamın  bütün  evrelerinde öğretim,  yönetim  ve  akademik  değerlendirmeler bilimsel liyakat ölçütüne göre yapılır.

(2) Akademik ilerleme ve ödül jürilerinde bilimsel liyakat ölçütlerinin dışına çıkmak, kişilere imtiyaz tanımak, bilimsel eleştiri sınırlarını aşarak kişilerin kimlik ve kişiliğine yönelik saldırılarda bulunmak, çıkarcılık, sahtecilik, kopyacılık vb. davranışlarda bulunmak, Üniversitenin akademik etik normları ile bağdaşmaz.

Etiğe Aykırı Davranışlar

Madde 22– (1)  Bilim etiği normlarına aykırı davranışlar şunlardır:

a) İntihal: Başkalarının fikirlerini, metotlarını, verilerini, uygulamalarını, yazılarını, yapıtlarını ve şekillerini sahiplerine, bilimsel kurallara ve mevzuata uygun biçimde atıf yapmadan, kısmen veya tamamen, cümle yapısını değiştirmeksizin ya da değiştirerek kendisininmiş gibi sunmak; yabancı dildeki kitap, makale gibi kaynaklardaki yazılı ya da görsel unsurları tercüme ederek kendisine aitmiş gibi yayımlamak.

b) Sahtecilik: Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, sunulan veya yayımlanan eseri gerçek olmayan verilere dayandırarak düzenlemek veya değiştirmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak, yapılmamış bir araştırmayı yapılmış gibi göstermek.

c) Çarpıtma: Araştırma kayıtları ve elde edilen verileri tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan yöntem, cihaz ve materyali kullanılmış gibi göstermek, araştırma  hipotezine  uygun  olmayan  verileri değerlendirmeye almak, ilgili teori veya varsayımlara uydurmak için veriler ve/veya sonuçlarla oynamak, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya şekillendirmek.

ç) Tekrar Yayım: Bir araştırmanın aynı sonuçlarını içeren birden fazla eseri doçentlik sınavı değerlendirmelerinde ve akademik terfilerde ayrı eserler olarak sunmak.

d) Dilimleme: Bir araştırmanın sonuçlarını araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde, uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak ve birbirine atıf yapmadan çok sayıda yayın yaparak doçentlik sınavı değerlendirmelerinde ve akademik terfilerde ayrı eserler olarak sunmak.

e) Haksız Yazarlık: Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek, aktif katkısı olan kişileri yazarlar arasına dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini yayım sırasında veya sonraki baskılarda eserden çıkarmak, aktif katkısı olmadığı hâlde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil ettirmek,

f) Uydurma: Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, sunulan ve yayınlanan eseri gerçek olmayan verilere dayandırarak düzenlemeyi veya değiştirmeyi, bunları rapor etmeyi veya yayımlamayı, yapılmamış bir araştırmayı yapılmış gibi göstermek.

 (2) Diğer etik ihlal türleri şunlardır:

a) Destek alınarak yürütülen araştırmalar sonucu yapılan yayınlarda destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile bunların katkılarını belirtmemek.

b) Henüz sunulmamış veya savunularak kabul edilmemiş tez veya çalışmaları, sahibinin izni olmadan kaynak olarak kullanmak.

c) İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda etik kurallara uymamak, yayınlarında hasta haklarına saygı göstermemek.

ç) İnsanlarla ilgili biyomedikal araştırmalarda ve diğer klinik araştırmalarda ilgili mevzuat hükümlerine aykırı davranmak.

d) İncelemek üzere görevlendirildiği bir eserde yer alan bilgileri eser sahibinin açık izni olmaksızın yayımlanmadan önce başkalarıyla paylaşmak.

e) Bilimsel araştırma için sağlanan veya ayrılan kaynakları, mekânları, imkânları ve cihazları amaç dışı kullanmak.

f) Dayanaksız, yersiz ve kasıtlı olarak etik ihlal isnadında bulunmak.

g) Bilimsel bir çalışma kapsamında yapılan anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların açık rızasını almadan ya da araştırma bir kurumda yapılacaksa ayrıca kurumun iznini almadan elde edilen verileri yayımlamak.

h) Araştırma ve deneylerde, hayvan sağlığına ve ekolojik dengeye zarar vermek.

ı) Araştırma ve deneylerde, çalışmalara başlamadan önce alınması gereken izinleri yetkili birimlerden yazılı olarak almamak.

i) Araştırma ve deneylerde mevzuatın veya Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerin ilgili araştırma ve deneylere dair hükümlerine aykırı çalışmalarda bulunmak.

j) Araştırmacılar ve yetkililerce, yapılan bilimsel araştırma ile ilgili olarak muhtemel zararlı uygulamalar konusunda ilgilileri bilgilendirme ve uyarma yükümlülüğüne uymamak.

k) Bilimsel çalışmalarda, diğer kişi ve kurumlardan temin edilen veri ve bilgileri, izin verildiği ölçüde ve şekilde kullanmamak, bu bilgilerin gizliliğine riayet etmemek ve korunmasını sağlamamak.

l) Akademik atama ve yükseltmelerde bilimsel araştırma ve yayınlara ilişkin yanlış veya yanıltıcı beyanda bulunmak.

Etiğe Aykırı Davranış Koşulları

Madde 23– (1)  Bir olayın etiğe aykırı davranış sayılması için aşağıdaki koşulların gerçekleşmiş olması gerekir:

a) Etik ihlal, kasıtlı veya kasıtlı olmayan (etik ilke ve kurallara uymada özensizlik, dikkatsizlik, bilgisizlik ve deneyimsizliğe dayalı) eylem veya işlemler sonucu olarak gerçekleştirilmiş olmalıdır.

b) Etik ihlal, inandırıcı ve yeterli delille ispatlanmış olmalıdır.

Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiğine Aykırı Olarak Değerlendirilemeyecek Hâller

Madde 24–(1)  Bir başkasının özgün üslup ve ifadesinin aynen kullanmamak şartıyla, anonim bilgilerin, bilim alanlarının temel bilgilerinin, matematik teoremleri ve ispatları gibi önermelerin çalışmalarda kullanılması etik ihlal olarak değerlendirilemez.

BEŞİNCİ BÖLÜM

ÇEŞİTLİ VE SON HÜKÜMLER

Disiplin ve Cezai İşlemler

Madde 25– (1)  Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı eylemlerde bulunduğu tespit edilen kişiler hakkında ilgili mevzuat uyarınca gerekli disiplin işlemleri ile diğer idari, hukuki ve cezai işlemler Üniversite Yönetim Kurulu tarafından yapılır.

(2) Etiğe aykırı eyleme konu olan eserle daha önce akademik unvan elde edilmiş ise, kişi hakkında yapılan işlemler sonucunda alınan etik ihlal kararı sebebiyle bu unvanın geri alınıp alınmayacağı hususu da ilgili Üniversite Yönetim Kurulu tarafından değerlendirilir.

(3) Etiğe aykırı eylemlerin gerçekleşmesi hâlinde asıl müellifin ya da zarar gören veya hakları olumsuz etkilenen kişi ve kuruluşların rıza göstermesi, ilgililerin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

(4) Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı bir eylemin tespit edilmesi hâlinde Rektörlük tarafından ilgili yayının ortak yazarlarının görev yaptıkları kamu kurumuna da bilgi verilir.

(5) Bu düzenleme kapsamında yapılan inceleme sonucunda alınacak kararlar Rektörlük tarafından gizlilik ilkesine riayet edilmek suretiyle uygun bir şekilde dosyalanıp 2 (iki) yıl süre ile saklanır.

(6) Doçentlik sınavına başvuruda bulunan adaylar dışında kalan kişiler hakkındaki bilimsel araştırma ve yayın etiğine ilişkin şikâyet ve ihbar başvuruları, iddiada bulunulan kişinin eylemi gerçekleştirdiği sırada bağlı bulunduğu yükseköğretim kurumunca değerlendirilerek karara bağlanır.

(7) Etik ihlal kararları en geç bir ay içerisinde Yükseköğretim Kurulu Başkanlığına bildirilir.

Zaman Aşımı

Madde 26– (1)  İntihal ve sahtecilik şeklindeki etik ihlallerde inceleme başlatılması herhangi bir süre sınırlamasına tabi değildir. Ancak bunların haricindeki etik ihlallerde eylemin gerçekleştiği tarihten itibaren 10 (on) yıl geçtikten sonra etik inceleme yapılamaz.

(2) İntihal ve sahtecilik haricindeki diğer etik ihlallerde, etik ihlal teşkil eden eylemin öğrenildiği tarihten itibaren 2 (iki) yıl içinde etik inceleme başlatılmaması hâlinde, etik ihlal iddiası incelenemez. Bu Yönergede hüküm bulunmayan hâllerde ilgili mevzuat hükümleri uygulanır.

Gizlilik

Madde 27– (1) Bilimsel Araştırma ve Yayın Etik Kurullarının kararları, genel düzenlemeler dışında gizlidir; etik kurulların tespitleri hakkında bu Yönergede belirtilen kişi ve kuruluşlar ile başvuru sahibinden başkasına bilgi verilmez.

Yürürlük

Madde 28– (1) Bu Yönerge, Erzurum Teknik Üniversitesi Senatosu tarafından kabul edildiği tarihten itibaren yürürlüğe girer.

Yürütme

Madde 29– (1)  Bu Yönerge Erzurum Teknik Üniversitesi Rektörü tarafından yürütülür.